Finans Krizinde Üst Düzey Yöneticilerin Sorumluluğu

   ABD’de başlayan ve bütün dünyayı etkisi altına alan finansal kriz bugün itibariyle daha öngörülebilir bir hal aldı. Kriz, iflaslarla başlayarak bir şok etkisi yarattı, büyük çaplı zararlarla devam etti ve en sonunda reel sektöre sıçrayarak dünya çapında bir resesyona (durgunluğa) sebep oldu. Krizin yarattığı korku nedeniyle, tüketicilerin talebi kesmesi dünya ticaretini daralttı. Krizin etkilerini hafifletmek amacıyla alınan bölgesel önlemler sonuç vermedi ve gözler G–20 zirvesine çevrildi. G–20 zirvesinden de 1 trilyon dolarlık gücü ile dünyanın kurtarıcısı rolüne sahip bir IMF çıktı. Bunun yanında küresel ticaretin artırılması, korumacılığın engellenmesi ve finansal sektöre ilişkin sıkı düzenlemeler yapılması konularında mutabakat sağlandı. Şimdi dünya, küresel ölçekte alınan önlemlerin etkilerinin ne olacağını merakla bekliyor.

   Krizin şokunu üstünden atan dünya, şimdi sorumluları araştırmaya başladı. Olağan şüpheliler olarak tabii ki türev ürünler ve hedge fonlar başrolde görünmektedir. G–20 zirvesinden çıkan sonuçlar da türev ürünler ve hedge fonların sıkı denetime tabi tutulması yönündedir. Bununla birlikte gözden kaçmayan bir başka sorumlu grup ise üst düzey şirket yöneticileridir (CEO). Firmaları rekor zararlar yazarken ve hükümetlerin kapılarında batmamak için dilenirken, CEO’ların milyon dolarlık ikramiyeleri kamu vicdanında derin yaralar açmaktadır. Üstelik krizin bu boyuta ulaşmasındaki en önemli unsur CEO’ların ücretlendirme yönetimidir.  Yaşanan gelişmelerin gösterdiği üzere, küresel organizasyonlar üst düzey şirket yöneticilerinin ücretlendirilmesinde sosyal patlamalar yaratacak ölçüde kantarın topuzunu kaçırdılar. Hem krizin en önemli sorumlusu olmaları, hem de krizden hiçbir yara almayarak sıyrılmaları, üstelik bir de tazminat olarak milyon dolarlar almalarına kimse tahammül edememektedir. Öncelikle CEO’ların ücretlendirme politikalarına göz atalım.

   Üst düzey şirket yöneticilerinin ücretlerini 5 ana başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar;

   1. Baz Ücret: Aylık maaş

   2. Yan Faydalar: Şirket arabası ve şoförü, mobil şirket iletişim aracı ve bağlantıları, şirket bilgisayarı, sağlık sigortası, periyodik sağlık kontrolleri, mesleki dernek üyeliği aidatları, özel kulüp aidat ödemeleri, ev kirası, çocuklarının özel eğitim giderleri, taşınma giderleri, yabancı dil eğitimi giderleri gibi organizasyonun gereksinimlerine, konumuna, lokasyonuna göre uzayan bir liste.

   3. Kısa Dönemli Özendiriciler: Yıllık performans primleri

   4. Uzun Dönemli Özendiriciler: Özel emeklilik planları, hayat sigortası, hisse senedi sahibi olma seçenekleri, uzun dönem performans primleri.

   5. Altın Paraşüt (1)

   Baz ücret, yan faydalar ve uzun dönemli özendiriciler, yöneticilerin toplam gelirlerindeki pay olarak diğer iki ücrete nazaran daha düşük orandadır. Yöneticilerin gelirlerindeki önemli bir kısmı yıllık performans primleri ve şirketten ayrılmaları halinde alacakları tazminatlar teşkil etmektedir. Kısa dönemli özendiriciler kanımca, krizin başlamasında ve bu boyutlara gelmesinde en önemli unsurdur. Kısa dönemli (1 yıllık) performanslarına göre yüksek oranda prim alma hakkı kazanan CEO’lar büyük riskler aldılar ve bu riskleri görmezden geldiler. Çünkü yüksek risk firma için yüksek kazanç demektir, aynı zamanda CEO için yüksek prim! Zaten bu şekilde güdülenen bir yöneticiden başka bir şey beklemek sanırım imkânsızdır; fakat burada önemli olan konu, kısa dönemli yüksek performans uğruna uzun dönemli performansın riske atılmasıdır, ki burada altın paraşüt kavramı devreye girmektedir. Bilindiği üzere kâr ve zarar kardeştir ve bunu çok iyi bilen CEO’lar, aldıkları yüksek riskler sonucunda oluşabilecek zarar neticesinde şirketten ayrılmak durumunda kaldıklarında, kendilerini garantiye almak için astronomik tutarlarda tazminatlar almalarını sağlayacak maddeleri sözleşmelerine koymaktadırlar. Kısacası yönettikleri şirketler batarken kendileri zengin olmaktan çekinmemektedirler. Yöneticiler için her durumda kazan-kazan anlamına gelen bu uygulamalar ise kamuoyunda şiddetle eleştirilmektedir.

   Günümüz küreselleşme düzeyinde büyük şirketlerin hisse senetleri dünyanın birçok ülkesinde alınıp satılmaktadır. Dünyanın her yerinden küçük yatırımcıların yatırım yaptığı bu şirketler, küresel çapta iş ilişkilerine sahip olduklarından, yaşanan bir finansal kriz aynı anda birçok yeri etkileyebilmektedir. Bunun yanında bu tipteki krizlerin nihai faturası (Enflasyon, işsizlik, vergiler, ücretlerin düşmesi vb.) çoğu zaman sokaktaki vatandaşa kesilmektedir. Bu nedenle üst düzey şirket yöneticilerinin ücret yapılarının organizasyonun tüm paydaşları için (yatırımcılar, müşteriler, tedarikçiler, rakipler, kamu yönetimi ve toplum) adil ve makul bir düzeyde olması gereklidir. (2)

   Altın paraşüt kavramına ilk ciddi eleştiri ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’den geldi. Bush’un ekonomik krizi engellemek adına 700 milyar dolarlık paket için ABD Kongresini ikna etmeye çalıştığı sırada söz alan Pelosi tepkisini ‘‘Mali sorumsuzlukla, ekonomide her şey mubah zihniyeti birleşti ve bugün bulunduğumuz noktaya geldik. Yani düzenleme yok, denetim yok, disiplin yok. Ve eğer çakılırsanız, vergi ödeyen vatandaşların paralarıyla size altın bir paraşüt veriliyor. O günler geçti. Beyler, parti bitmiştir’’ sözleriyle ortaya koydu. Bunun yanında 700 milyar dolarlık kurtarma paketinden faydalanan bankaların 2007 yılı sonu itibariyle üst düzey yöneticilerine maaş ve emeklilik ikramiyesi dâhil 40 milyar dolar borcu olduğu ortaya çıktı.

   Pelosi’nin tarihi konuşmasından sonra gözler CEO’ların tazminatlarına çevrildi ve karşılaşılan manzara inanılmazdı. İşte birkaç örnek;

   CEO’ların bunlarla yetinmeyerek ‘‘altın tabut’’ kavramı ile öldükten sonra bile yakınlarını korumayı amaçlayan bir takım maddeleri sözleşmelerine koymayı başardıklarını görüyoruz. Örneğin, bir şirketin    CEO’su ölümü halinde ilk yıl 2 milyon dolar, ikinci yıl bunun % 75’i, üçüncü yıl ise % 50’sinin yakınlarına ödenmesini, anlaşmasına koyabilmeyi başarmış.

   Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy ise Eylül 2008’de yaptığı konuşmada krizin sorumlusu olarak CEO’ları gösterdi ve yöneticilerin yanlış yaptıktan sonra altın paraşütle kaçamamaları gerektiğini; ayrıca, yönetici ücretlerinin uzun dönemli reel performanslarına göre belirlenmesi gerektiğini belirtti. Hatta sorumluların (CEO’lar) adaletin sağlanması için en azından para cezasına çarptırılmalarını önerdi.

   Bu konuya önem veren bir diğer isim ise yeni ABD Başkanı Barack Obama oldu. Bu durumdan duyduğu rahatsızlığı dile getiren Obama, konuya son noktayı koyan isim oldu ve CEO’ların devlet yardımı talep etmelerine rağmen, yıllık 20 milyon doları bulan maaşlarından feragat etmeye yanaşmamalarını yöneticilerin arsızlığı olarak değerlendirdi. Sigorta şirketi AIG’nin devletten 170 milyar dolar yardım aldıktan sonra çalışanlarına 165 milyar dolar ikramiye dağıtması ise ABD’de kamuoyunun sinirlerini iyice gerdi. Bunlara tepki olarak, ABD’de Sorunlu Varlıkları Kurtarma Programı (TARP) olarak adlandırılan finans sektörünü kurtarma paketi çerçevesinde  yardım alan bankaların üst düzey yöneticilerinin yıllık maaşlarına 500 bin dolar sınırı getirileceği belirtildi. Esas önemli nokta ise şirket yöneticilerinin maaşlarının uzun dönemli performanslarına göre belirlenmesi gerektiği kabul edildi. Böylece artık, şirket yöneticileri ya da çalışanları, kısa vadede zafer tadında başarılar sağlamış olsa da, uzun vadede aynı başarı yakalanamıyorsa yüksek ödemeler alamayacaklar.

   Son olarak 2 Nisan’da toplanan G20 zirvesinde mali sistemin sıkı denetime tabi tutulması yönünde bir karar alınmıştır. Bu karar elbette CEO’ların ücretlendirme sistemine de yansıyacaktır.

   Yaşadığımız küresel finans krizinin oluşmasında ve etkilerinin derinleşmesinde CEO’ların ücretlendirme sisteminin büyük payı olduğu herkes tarafından kabul edilmektedir. Küreselleşmiş bir dünyada geminin kaptanı konumunda olan CEO’ların yüksek risk almalarına ve bu riskleri görmezden gelmelerine yol açan ücretlendirme sisteminin sonucu olan bir finansal kriz ile karşı karşıyayız. Bireysel yatırımcılar ile kurumsal yatırımcıların finansal sisteme olan etkilerini karşılaştıracak olursak, zaten kurumsal yatırımcıların nihai karar vericisi konumunda olan CEO’ların etkisinin çok yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Açıkçası bireysel yatırımcıların finansal piyasalardaki rolü daha çok edilgen konumdadır. CEO’lar (kurumsal firmalar) daha çok piyasaya yön veren konumundadır. Bu konumlarından dolayı finansal sistemin denetimine CEO’ların ücretlendirme sistemlerinden başlanması kaçınılmaz görünmektedir.

Dipnotlar

   (1) Akçasoy,Gül, ‘’Yönetici Ücretleri ve Altın Paraşüt’’,www.ydd.org.tr,2008

   (2) Akçasoy, “a.g.e”, 2008

iletisim@PolitikaDergisi.com

[Bu yazı, Politika Dergisi Sayı 14’te yer almıştır. Tüm fazladan özellikleri ile özgün sayıyı indirmenizi öneririz. Sayı 14’ü indirmek için buraya tıklayınız. ]