İnsansız Hava Araçları: Quo Vadis?

İnsansız Hava Araçları (İHA), gündelik yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelmiş durumda. Bu sistemlerin kullanılması, satın alınması ya da geliştirilmesi, ulusal ve uluslararası ilişkiler gündemini şekillendiren bir güce sahip oldu. ABD'nin Pakistan'daki İHA saldırıları, İran'ın bir ABD İHA'sını düşürmesi, Uludere Olayı ya da Türkiye'nin ABD'den alacağı Reaper İHA'ları, çok karmaşık askeri ve siyasi yan etkiler doğurdu örneğin.
 

Bu kadar güçlenen" robot uçaklar", yakın gelecekte "savaşuzayı"nın dinamiklerini kökünden değiştirecek muhakkak. Peki bu değişim nasıl olacak?

Ben şu şekilde bir öngörüde bulunuyorum.


İHA'lar başlangıçta sadece hedef tespit, teşhis ve genel maksat keşif amaçlı olarak kullanılmaktayken günümüzde komple C4ISR, ELINT / SIGINT, kaçakçılık ve terörizmle mücadele, silahlı saldırı ve savaş dışı askeri operasyonlarda yaygın biçimde kullanılmaktalar.

İHA’ların çıkış noktalarından olan “üzerinde mürettebat bulunmadığı için insan kaybı riskinin sıfır olması” ile “harcanabilir / kaybedilmesinin maliyeti yüksek olmayan” nosyonlarından sadece ilki realize olmuş görünmekte. Karmaşık ve pahalı aviyonik, uçuş kontrol ve sensör sistemleri, İHA’ların geliştirme, tedarik, işletme ve idame maliyetlerini büyük oranda artırmış durumda.

Bir sistemler bütününün parçası olması gereken İHA’lar, komple bir konsepsiyon içinde ele alınmalıdır. Halen bu alandaki çalışmalar emekleme aşamasında denebilir – savaş uçaklarının 1. Dünya Savaşı’ndaki kullanımına benzetilebilir. Bu savaşta uçakların keşif, gözetleme ve bombardıman görevlerindeki faydaları keşfedilmiş, bu görevlere yönelik olarak taktikler geliştirilmişti.

Türkiye’de ise İHA alanında ayakları yere basan ve uzun vadeli bir strateji bütününün bulunduğunu söylemek ne yazık ki mümkün değildir. Operatif İHA’ları NATO içinde ilk kullanmaya başlayan ülkelerden biri olan Türkiye bu alanda oturmuş bir teknolojik ve taktik kabiliyet geliştirebilmiş değildir.

Şahsi kanaatim, önem sıralamasına göre İHA’ların en önemli karakteristik özellikleri şu şekilde sayılabilir:

1. Otonomi

2. Havada kalış süresi

3. Sensör kabiliyeti (çok farklı tip sensörleri bir arada taşıyabilme)

4. “Swing role” kabiliyeti (uçuş halindeyken bir görev modundan diğerine geçiş yapılabilmesi)

5. İrtifa ve manevra marjinlerinin daha geniş olması


Yakın Gelecek

Önümüzdeki 20 yıllık süreçte ve sonrasında İHA’dan istenebilecek yeni imkan ve kabiliyetler veya değişikliklerin şunlar olabileceğini değerlendiriyorum:

1. Muharip İHA tasarımlarının gelişeceğini değerlendiriyorum. Bu kapsamda öncelikle SEAD / DEAD ve hassas güdümlü yer saldırı, akabinde hava – hava görebli İMHA (İnsansız Muharip Hava Aracı) tasarımlarının ortaya çıkacağını tahmin ediyorum.

2. İHA’ların insanlı hava araçları ile aynı görev paketinde rol alacağı yeni taktiklerin ve teknolojilerine gelişmesi muhtemeldir. Bu kapsamda ikinci pilot koltuğundan veya “mothership” (ana gemi) İHA idare edilen kombine kolun, “swingrole” konfigürasyonunda görev yapması beklenebilir.

3. Angajman kuralları (Rules of Engagement), sivil hava trafiği, yer personelinin talimatlarını takip ve karar alma gibi anlık ve isabetli kararların alınmasının gerektiği durumlara yönelik olarak, yapay zekan ve davranış modellerinin gelişmesi mümkündür.

4. Sensör teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak, aynı anda farklı tipte istihbarat görevlerinin yerine getirilmesi mümkün olabilecektir.

Bu imkan ve kabiliyetlerin geliştirilmesi, teknolojideki gelişmeler, yeni çözüm ve yaratıcı yeniliklere (başka bir deyişler "inovasyon"lara) bağlı şüphesiz. Bu doğrultuda en önemli etken olarak COTS (Commecial Off the Shelf; Hazır Ticari Ürün) çözümleri öne çıkmaktadır. COTS çözümler, özellikle test ve entegrasyon süreçlerini kısıp maliyetleri düşürmek için tercih edilecektir.

Öte yandan, artan maliyetler ve daralan savunma bütçeleri ile gereksinim duyulan teknolojilerin karmaşıklığı nedeniyle, İHA projelerinde giderek artan oran çokuluslu müşterek projelerin yaygınlaşacağı (nEUROn gibi) öngörülebilir. Ancak çokuluslu projelerin riskleri de büyüktür, zira katılımcı / paydaş ülkelerin kendilerine özgü harekât ve kabiliyet isterlerinin asgari müşterekte buluşturulması kolay değildir. Kısa süre önce iptal edilen Talarion projesi, bu konuda önemli bir örnektir. İlaveten, çokuluslu projelerin yaygınlaşması, tasarım ve üretim süreçlerinde standardizasyonu zorunlu kılacaktır. Bu da, en temel altsistemlerden üretim bandına kadar pek çok proje bileşeninde müşterekleşmeye yol açacaktır. Ancak bu yapının sağlıklı bir biçimde işlerlik kazanması ve ülkeler ile havacılık – uzay sanayi şirketlerinin tecrübe altyapısı inşa etmelerine kadar geçecek sürede, İHA / İMHA projelerinin maliyeti son derece yüksek olacaktır.

İHA üretim ayağında ise kompozit malzeme işleme teknolojilerinin, tasarım ve imalatta önemli rol oynaması muhtemeldir. Daha hafif ve mukavim gövdelerin üretilmesi, yakıt tasarrufu, daha fazla faydalı yük (payload) taşıma kapasitesi gibi artıları getirebilir. Ancak yeni malzeme üretim ve işleme teknolojileri, maliyetin artması riskini de içinde taşımaktadır.

Bilgisayar işlemci kapasitesinin artması, yapay zeka ve bilgi işleme kabiliyetinin genişlemesini sağlayacaktır. Belli taktik seviye kararları kendisi alabilen, çok farklı sensörlerden topladığı verileri yüksek süratte birleştirip, işleyip dağıtabilen İHA'lar, "sensörden nişancıya" (sensor-to-shooter) zincirinin kısalmasını mümkün kılacaktır.

Ayrıca harp başlığı ve roket motoru teknolojilerindeki gelişmeler, ile, dost – düşman birlikler arasındaki sınırların flulaşması ve muharebelerin giderek meskûn mahallere kaymaları gibi ihtiyaçların dikte ettirdiği daha küçük ölçekli ancak daha isabetli roket ve füze sistemelrinin geliştirilmesini mümkün kılacaktır. Daha küçük boyutlu ancak daha akıllı ve etkili mühimmatlar, hacim sorununu da azaltacakları için, İMHA’lara tarafından daha fazla sayıda taşınabilecektirler.

Tüm bu ilerlemeleri mümkün kılacak teknoloji alanları olarak ise komuta – kontrol ve istihbarat kıymetlendirme sistem ve yazılımları, sensör teknolojileri ile veri / muhabere link sistemlerini görüyorum.


Yeni görevler

Dolayısıyla orta vadede, İHA'ların savaş görevleri şu şekilde evrilebilir:

1. Belli bir bölgede kümelenmiş ya da intikâl halindeki terörist, kaçakçı ya da deniz haydudu grubuna güdümlü silah sistemi ile taarruz.

2. Belli bir bölgede kendine verilen keşif gözetleme istihbarat görevini yerine getiren ve düşman hava unsuru tarafından saldırıya uğrayan İHA’nın, kendini hava – hava füzeleri ile savunması,

3. Belli bir bölgede kendine verilen keşif gözetleme istihbarat görevini yerine getiren ve düşman hava savunma bataryaları tarafından saldırıya uğrayan İHA’nın, kendini güdümlü bomba / füze sistemleri (antiradyasyon dahil) ile savunması,

4.  Konvansiyonel muharebenin ilk günü düşman hava savunmasının bastırılması (SEAD) ve imhası (DEAD) görevleri.

5. Yüksek değerlikli stratejik hedeflerin imhası

6. Verilen bir bölgede uygulanacak hava devriyesi (CAP) ve uçuş yasağı kontrolü

7. Ofansif hava devriyesi (OCAP)

8. Hava üstünlüğü kurma ve koruma görevleri


Sonuç ve Değerlendirme

İHA tasarlamak ve üretmek tek başına büyük bir sorun değildir. Uzaktan kumanda ile uçurulabilen tüm hava araçları kabaca İHA'dır. İHA'ları askeri açıdan anlamlı ve faydalı kılan, barındırdıkları görev sistemlerinin etkin, güvenilir ve yüksek performans ile çalışmasını sağlayacak teknolojidir.

Bu teknolojik altyapının geliştirilmesi için gereken kaynak miktarı, savunma teknolojilerinin gidişat ve yönelimlerini şekillendirmeye başlamış durumdadır. Artık İHA sistemi için tasarlanan bir bileşen, farklı türevler şeklinde farklı sistem ve ihtiyaçlara da uyarlanmaya başlamıştır.

İHA'ların savaşuzayında insanlı sistemlerin yerini tamamen almasını, en azından orta vadede beklememekteyim. Ancak harekât icra ve planlamasını kökünden değiştirecekleri aşikârdır.

Esas sorun, bu vizyona sahip karar alıcı ve uygulayıcı personelin yetiştirilebilmesidir.

Arda MEVLÜTOĞLU

iletisim@politikadergisi.com