Sykes-Picot'un Yansımaları

Osmanlı devletinin Ortadoğu toprakları, İngiliz hükümeti adına Mark Sykes ve Fransız hükümeti adına Georges Picot tarafından imzalanan 16 Mayıs 1916'da gizli bir antlaşma ile paylaşılmıştır. Rusya'nın istediği bölgelere dokunulmamış ve Rusya iç savaş halinde olduğundan, antlaşmadan haberdar edilmiştir.Burada İngiltere'nin en büyük amacı Rusya'yı çevrelemekti.Birinci Kriz evresinde de ABD'de SSCB'yi çevreleme politikası uygulamak amacıyla İsrail'le birlikte pek çok devleti desteklemiş ve İngiltere'nin aynı amaçla desteklediği Bağdat Paktı 1955'te kurulmuştur. SSCB, Ortadoğu'da istediği prestiji ikinci kriz aşamasında,Stalin sonrası " barış içinde birarada yaşa" politikasında yakalamıştır.ABD buna karşılık 1957'de Eisenhower Doktirinini oluşturmuş. Ancak doktirini kabul eden ve etmeyen ülkeler arasında ayrıma yol açmıştır.

Sykes-Picot Antlaşması,İngiltere'nin daha önce Araplarla yaptığı Ortadoğu düzenlemelerine aykırı düşmekte ve bölgede bugüne kadar sürecek antlaşmazlıkların tohumlarını atmıştır.Çünkü, İngiltere Osmanlı devletine savaşmalarını sağlamak için Mekke Şerifi Hüseyin ile Mısır'daki Yüksek İngiliz Komiseri McMahon arasında, Sykes-Picot uzlaşmasında İngiltere ve Fransa arasında paylaşılan topraklar üzerine bir Arap Krallığı'nın kurulması için bir antlaşma imzalamıştı.1918 İlkbahar'ında Bolşevikler tarafından Sykes-Picot antlaşmasının açıklanması Ortadoğu'da karışıklıklara neden olmuş ve de Batılı devletlerle arasının açılmasına yol açmıştır.Mekke Şerifi Hüseyin kendisine bağımsız bir devlet vaad edildiğini, ancak yerine getirilmediğini dile getirmiştir.İngiltere'ye sarsılan güven,Birinci ve İkinci Krizde de etkisini göstermiş,Ortadoğu'daki prestijini kaybetmiştir.Antlaşma'da Filistin'de uluslararası bir idare kurulması kararı verilmiş.1917'de İngiliz Dışişleri Bakanı James Balfour,2 Kasım 1917'de Siyonist hareketin önderlerinden Lord Rothschild'e bir mektup yollayarak, Filistin'de bir Yahudi devleti kurulmasına destek olacaklarını yazmış.Milletler Cemiyeti de desteklemiştir.İngiltere'nin Arap ve Yahudi polikatası, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Arap-İsrail savaşlarının temelini oluşturmuştur.

Ortadoğu'da Osmanlı toprakları üzerinde Sykes-Picot Antlaşmasında kurulan tüm devletler, İngiliz ve Fransız yönetiminde 1946 yılına kadar varlıklarını manda olarak sürdürmüşlerdir. Sömürgeler birbiri ardına bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.Antalaşma'da kurulan Arap devletleri konfederasyonu yerine 1945'te ise bağımsız olan Mısır,SuudiArabistan,Irak,Suriye,Ürdün, Lübnan, Filistin ve Yemen Arap Birliği'ni kurmuştur.Soğuk Savaş döneminde ABD ya da SSCB'den taraf olmak zorunda kalmışlardır.

Sykes Picot Antlaşması'na göre Filistin ve oradaki topraklar uluslararası statü verilmesi Birinci Kriz evresinde İsrail devletinin kurulmasının ilk adımıydı.Birinci Kriz evresinde 14 Mayıs 1948'de İsrail kurulmuş ve BM Filistin topraklarının Arap ve Yahudi devletleri olarak taksim edilmesi ve Kudüs'ün BM yönetimine devredilmesine karar vermiştir.

İran'daki "Petrol Krizleri Sorunu"nda İngiltere ve ABD, İran'ın Abadan refinerisini millileştirme kararını engellemek adına ülkede yönetime kendi istedikleri Şah Rıza Pehlevi'yi getirmişleridr. Sykes Picot Antlaşması'nda ise burayı İngiltere almıştır. Her iki durumda da İran'da tam bir bağımsızlıktan söz edilemez. Benzer bir durum Assuan Barajı'nın inşatı için Süveyş Kanalı'nı devletleştirme kararı alan Mısır'da da yaşanmıştır. İngiltere, Fransa ve İsrail işbirliği yapmış ancak ABD ve SSCB ortak müdahale yaparak bu devletleri Mısır'dan ve Ortadoğu'dan çıkarmışlardır. Sykes Picot'ta İngiltere ve Fransa'nın yerlerini,Soğuk Savaş sonrası ABD ve SSCB almıştır.

Sykes Picot antlaşmasında İngiltere, Fransa ve Rusya'nın ortaklığı Soğuk Savaş boyunca SSCB ve Batı'nın ortaklığında da devam etmiştir. Sovyet Devrimi nedeniyle Sykes Picot'ta çekilmek zorunda kalmış olsa da, burada amaçları üçüncü dünya savaşının çıkmasını önlemekti.

Merve Gülçin GÜLEÇ

Galatasaray Üniversitesi

Uluslararası İlişkiler Bölümü Yüksek Lisans