Avrupa Yerel Yönetimlere Özerklik Şartı (2)

Bir önceki yazıda Avrupa Yerel Yönetimlere Özerklik Şartı’nın çıkış noktasından ve Türkiye açısından kısa geçmişine değindik. Bu yazıda da şartın içeriğine kafa yoracağız.

Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki çekinceleri kaldırmak demek o maddelerin ülke içerisinde aynen uygulanacağı anlamına gelmiyor maalesef. Hali hazırda kabul edilen maddelerden dahi pratikte uygulanmayanlar var. Örneğin 9. Maddenin kabul edilen 3. Paragrafı yerel makamlara merkezin koyduğu sınırlar çerçevesinde yerel vergi ve harçları belirleme hakkı verse de pratikte belediyelerin böyle bir hakkı bulunmamakta. Dolayısıyla her zaman söylediğimiz gibi atılması gereken ilk adım “zihinlerimizdeki çekinceleri” kaldırmak. Yoksa kabul edilen maddeler bir “pazarlama” faaliyetinden öteye gidemez.

Türkiye 1992 yılında aldığı bakanlar kuru kararıyla birinci bölümde yer alan 30 paragraftan 10’una çekince koydu. Bölümleri kısa tutabilmek adına bu paragrafların 4’ünü bu bölümde kalan 6’sını da sonraki bölümde inceleyeceğiz. Başlayalım;

 4. Maddenin 6 paragrafı: Yerel makamları doğrudan ilgilendirilen planlama ve karar süreçlerinde

kendilerine danışılması.

Çekince konulan 10 madde arasında belki de en makul olanı diyebiliriz. Merkezi yönetimin kendilerini ilgilendiren kararlarda halk tarafından seçilmiş yerel yönetimlere danışılmasında bir sakınca bulmak güç. En nihayetinde madde hiçbir yaptırım içermiyor, yalnızca yerel yönetimlerin idaresi altındaki insanların yaşayışlarındaki yapılacak herhangi bir değişim konusunda demokratik yöntemlerle seçtikleri temsilcileri vasıtasıyla söz sahibi olmalarını öngörüyor. Kaldı ki mahalli idareler kanunumuzda da yer alan “Mahallî idarelerin menfaatlerinin korunması, gelişmelerine yardımcı olunması, personelinin eğitilmesi ve mahallî idarelerle ilgili kanun hazırlıklarında görüş bildirilmesi amacıyla il özel idarelerini ve belediyeleri temsil etmek üzere ülke düzeyinde sadece birer birlik kurulabilir.” maddesi bu şarta konulan çekincenin kaldırılabileceğini bize işaret ediyor.

6. Maddenin birinci paragrafı: Kanunla düzenlenmiş daha genel hükümlere halel getirmemek koşuluyla, yerel makamlar kendi iç idari örgütlenmelerini, bunları yerel ihtiyaçlarla uyumlu kılmak ve etkin idare sağlamak amacıyla, kendileri kararlaştırabileceklerdir.

Bu maddede öncelikle “kanunla düzenlenmiş daha genel hükümlere halel getirmemek koşuluyla” kısmına dikkat etmekte fayda var. Bu sayede merkezi yönetimin iç örgütlenmenin belirlenmesine işinin genel çerçevesini çizebileceği belirtiliyor. Merkezi yönetimdeki bir grup insanın memleketin her köşesinde bulunan ve ayrı birer tüzel kişiliği olan belediyelerin memur, daire başkanı vb. sayısından birbirleriyle çalışma yöntemlerine kadar her noktayı belirlemesi pek sağlıklı olmasa gerek. Hemen bu noktada Türkiye’ye baktığımızda Belediyeler Kanunu’nun 48. Maddesiyle bu konunun da düzenlendiğini görüyoruz. Bakalım ne diyor bu madde; “Beldenin nüfusu, fizikî ve coğrafî yapısı, ekonomik, sosyal ve kültürel özellikleri ile gelişme potansiyeli dikkate alınarak, norm kadro sistemine uygun olarak gerektiğinde sağlık, itfaiye, imar, insan kaynakları, hukuk işleri ve ihtiyaca göre diğer birimler oluşturulabilir. Bu birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesi belediye meclisinin kararıyla olur.” Çerçeve belli, gerisi yerelde serbestlik. Bu maddenin de kabul edilmesinde pek sakınca yok gibi öyle değil mi?

7. maddenin 3. Paragrafı: Yerel olarak seçilmiş kişilerin görevleriyle bağdaşmayacak işlev ve faaliyetler kanunla veya temel hukuki ilkelere göre belirlenir.

Üzerinde uzun uzadıya konuşmaya gerek yok. Bir hukuk devletinde olması gereken de bu değil mi?

8. maddenin 3. Paragrafı: Yerel makamların idari denetimi, denetleyen makamın müdahalesinin korunması amaçlanan çıkarların önemiyle orantılı olarak sınırlandırılmasını sağlayacak biçimde yapılmalıdır.

“Belediyelerin denetimi; faaliyet ve işlemlerde hataların önlenmesine yardımcı olmak, çalışanların ve belediye teşkilatının gelişmesine, yönetim ve kontrol sistemlerinin geçerli, güvenilir ve tutarlı duruma gelmesine rehberlik etmek amacıyla; hizmetlerin süreç ve sonuçlarını mevzuata, önceden belirlenmiş amaç ve hedeflere, performans ölçütlerine ve kalite standartlarına göre tarafsız olarak analiz etmek, karşılaştırmak ve ölçmek; kanıtlara dayalı olarak değerlendirmek, elde edilen sonuçları rapor haline getirerek ilgililere duyurmaktır.” 2005 yılında kabul edilen Belediyeler Kanunu’nun 54. Maddesi. Zaten bu madde ile denetleme faaliyetini tarafsız olarak, amacı rehberlik etmek, yardımcı olmak olarak belirlenmiş şekilde yapılacağını tespit eder durumda. Kaldı ki yapılan işin niteliğinin sonuçlarıyla orantılı olması kavramı hukuktan iktisada her türlü platformda adil bir toplumun olmazsa olmazlarından.

Bu bölümü de bitirmeden önce temas etmenin faydalı olacağını düşündüğüm son nokta “özerklik” kavramı olacak. Türkiye’de Kürt Sorunu üzerinden dokundukları hassasiyetlerle siyasi rant devşirmeyi kendine görev edinmiş politikacılar sebebiyle bu kavrama karşı bir önyargı olduğu ortada. Dikkat edilmesi gereken üniter yapı içerisindeki “özerk yerel yönetim” kavramının “siyasal özerklik” kavramıyla karıştırılmaması. Bakalım şartın 3. maddesinin “özerk yerel yönetim” kavramının anlatan 1. paragrafı ne diyor: “Özerk yerel yönetim kavramı yerel makamların, kanunlarla belirlenen sınırlar

çerçevesinde, kamu islerinin önemli bir bölümünü kendi sorumlulukları altında ve yerel nüfusun çıkarları doğrultusunda düzenleme ve yönetme hakkı ve imkanı anlamını taşır.”

Gelecek bölümde çekince konulan diğer 6 madde ile devam edeceğiz.

Not: Şartın tamamına ulaşmak için Avrupa Konseyi sitesinin linki: http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/PDF/Turkish/122-Turkish.pdf

Eren GÜRER

eren.gurer@politikadergisi.com